دوتار یک ساز زهی مضرابی ایرانی است و از دو تار یا سیم تشکیل شده است و در خراسان شمالی این ساز به عنوان مهمترین موسیقی سنتی استفاده میشود که دوتار نوازی در خراسان در یونسکو نیز به ثبت رسده است. امروزه این ساز در شمال و شرق خراسان، منطقه ترکمن نشین و کتول استان گلستان و شرق مازندران بیشتر استفاده میشود. در قدیم افرادی که به بخشی شهرت داشتند در شمال خراسان از
دوتار یا تنبور به عنوان سازی برای همراهی آواز و داستان گویی استفاده می‌کردند و داستان هایی همچون لیلی و مجنون و شاه اسماعیل و … را با نواختن دوتار بیان می‌کردند.
در ابتدای مجالس عروسی و شادی دهل و سورنا قشمه می‌نواختند و انتهای مراسم بخشی‌ها دوتار می‌نواختند. در خراسان دوتار هفت مقام دارد که نوازندگانی همچون حاج قربان سلیمانی و محمدحسین یگانه با شیوه‌ی خود این هفت مقام را اجرا کرده اند و در بعضی مقام‌ها مثل مقام نوایی، تجنیس، شاه خطایی و گرایلی نکات مشترکی داشتند.
این مقام‌ها به دو بخش آوازی و ریتمیک تقسیم می شوند که از آوازی برای بیان داستان و از ریتمیک برای گذر به داستان بعدی استفاده می‌کنند. مقام حریف کش مهمترین مقام ریتمی است. دوتار شمال خراسان از نظر تکنیک اجرایی شبیه دوتار ترکمن است اما نوازندگان آن، آن را با توجه به تکنیک‌های همان منطقه می‌نوازند. دوتار ترکمن قدمت بیشتری نسبت به دوتار خراسانی دارد. معمولا برای نواختن دوتار از ناخن و انگشتان دست استفاده می کنند نه از مضراب.
نوازنده این ساز می‌تواند با توجه به سلیقه‌ی خود ساز را کوک کرده و نت مورد نظر خود را بنوازد. دوتارهای موجود هرچند در ساختار کلی شبیه یکدیگر هستند اما برای مثال دوتار قوچان با دوتار درگز صدادهی متفاوتی دارد. در شمال خراسان دوتار دو کوک دارد: با نسبت چهارم و نسبت پنجم، در شمال خراسان آهنگ‌های فارسی را با کوک پنجم اجرا می‌کنند. کوک چهارم را کوک نوایی و کوک پنجم را کوک ترکی و کردی می‌نامند. آهنگ‌های گرایلی، تجنیس، شاختایی، نالش، دوست محمد و غریب را می‌توان با کوک ترکی نواخت. آهنگ‌های الله، مزار، لو، درنا، جعفر قلی را می‌توان با کوک کردی نواخت.
برای مطالعه متن کامل مقاله به بلاگ سایت دلشاد موزیک مراجعه کنید.
درباره این سایت